پژوهشی در سیمای شهر یزد در سده‏های نخستین دوره اسلامی

با ورود اسلام به سرزمین‌های ایران، تغییراتی در ساختار کالبدی شهرهای دوره قبل، یعنی ساسانی، صورت گرفت. ویژگی عمومی شهرهای این دوره، اهمیت ربض و توسعه‌یافتن این بخش است. به رغم وجود گزارش‌های جغرافیانگاران مسلمان و شناختی عمومی که از ساختار شهر‌های نخستین و عناصر شکل‌دهنده آن‌ها به‌دست داده شده است از سیمای برخی از شهرهای تاریخی ایران اطلاعات جامعی در دست نیست؛ یکی از مهم‌ترین این شهرها، یزد است؛ بر همین اساس، در پژوهش پیش رو که از نوع تحقیقات توصیفی‌تحلیلی است، وضعیت این شهر براساس اسناد تاریخی و معماری و باستان‌شناسی بررسی می‌شود. برآیند تحقیق نشان می‌دهد که شارستان شهر یزد، اندازه کوچکی داشته و دارای بارویی استوار با دو دروازه بوده است. یکی از دروازه‌ها با نام «درب مسجد» در جبهه جنوبی قرار داشته و دروازه دیگر «درب ایزد» یا «اندرو» بوده که در سمت شمالی شارستان ساخته شده است. بازار شهر و یکی از مساجد دوگانه در ربض پررونق شهر بوده است. مسجد دیگر، در درون شارستان واقع بوده است. توسعه این شهر، در سمت جنوب و جنوب‌غرب و جنوب‌شرق بوده است و محور بازار را در شکل‌دهی مسیر گسترش آن، به‌ویژه در دوره‌های بعد، باید عامل تعیین‌کننده دانست.